SŁOWNICZEK TERMINÓW ARCHITEKTONICZNYCH
absyda – pomieszczenie, najczęściej półkoliste, zamykające nawę główną kościoła
attyka – ozdobna ścianka-balustrada lub rząd sterczyn wieńczących elewację budowli, głównie ku ozdobie, choć jednocześnie taka „koronka” może skrywać dach
blendy – zwykle liczne, ślepe arkadowe okna albo wnęki, stanowiące dekorację ścian elewacyjnych
boniowanie – dekoracyjne różnicowanie elewacji polegające na profilowaniu i żłobieniu ciosów budowlanych, tafli, formowaniu tynków w atrakcyjne układy geometryczne
budownictwo ryglowe – konstrukcja szkieletowa z drewnianych bali wypełniona specjalnym spoiwem, np. trzcina z gliną lub cegła. Efektem jest „budynek w kratkę”, tzw. pomorski szachulec
empora – rodzaj galerii w średniowiecznych kościołach, później charakterystyczny element wnętrza zborów ewangelickich. Empory spotyka się także w zamkach, gdzie do sal paradnych zapraszano kapele i chórzystów
epitafium – ozdobna, wmurowana w ścianę kościoła tablica ku czci zmarłego zawierająca poświęcony mu tekst, czasem portret oraz symboliczne kompozycje dekoracyjne.
jaskółczy ogon (rybi ogon) – rodzaj łączenia ciesielskiego, popularnego w budownictwie drewnianym, gdzie zachodzące na siebie pod kątem prostym zakończenia belek wycinane są w kształcie trapezu
kalwaria – miejsce poświęcone kultowi pasyjnemu, w formie zespołu kaplic – stacji Męki Pańskiej – nawiedzanych w procesjach i piegrzymkach. zakładane zwykle w terenie górzystym, K. rozpowszechniły się szczególnie w czasach baroku
kapitel – inaczej głowica, czyli górna, wieńcząca część kolumny (lub pilastra) z dekoracją, która znamionuje jej styl
krużganek – arkadowe, przekryte sklepieniem lub stropem, przejście wzdłuż zewnętrznej ściany budynku. K. może być pojedynczy lub kilkukondygnacyjny
latarnia – w architekturze, niewielka okrągła lub wieloboczna nadbudówka w formie wieżyczki z wieloma oknami i własnym hełmem. Umieszczona nad dachem lub kopułą służyła oświetleniu wnętrza budowli
lukarna – owalne lub okrągłe okienko w połaci dachu, najczęściej o ozdobnym obramowaniu; charakterystyczne dla architektury pałacowej baroku i rokoka
maszkaron – dekoracyjny motyw budownictwa zabytkowego w formie głowy o zdeformowanych rysach, fantastycznej fryzurze, wykrzywionym obliczu
maswerk – dekoracja budynku kuta w kamieniu i cegle, składająca się z motywów geometrycznych oraz roślinnych (fryzy, balustrady, ażury w oknach); ulubione w gotyku
pierzeja – ciąg elewacji frontowych domów, stanowiących kurtynowe zamknięcie placu czy ulicy
pieta – scena, symbol cierpienia; ukazuje w rzeźbie lub malarstwie Matkę Boską trzymającą na kolanach ciało Chrystusa zdjętego z krzyża
pinakla – sterczący, smukły element architektury gotyckiej i neogotyckiej, coś w rodzaju zdobnej wieżyczki
pilaster – płaski filar przyścienny o walorach dekoracyjnych, zdobiony podobnie jak kolumna
podcień – rodzaj otwartego przedsionka budynku – na filarach lub kolumnach, z ozdobnymi arkadami i sklepieniami
portal – ozdobne obramienie otworu wejściowego
polichromia – wielobarwne malowidło zdobiące ściany budowli, dawniej także kolorystyka rzeźby
predella – ozdobna część ołtarza zabytkowego, łącznik pomiędzy majestatyczną górą i stołem liturgicznym
prospekt – dekoracyjna obudowa organów, zaś w malarstwie i grafice -miejski widok perspektywiczny
prezbiterium – przestrzeń kościoła zwykle oddzielona podwyższeniem lub balustradą od nawy głównej; tutaj lokuje się ołtarz, stalle
rozeta – koliste okno nad głównym wejściem do gotyckich świątyń wypełniane kutym w kamieniu geometrycznym motywem roślinnym
ryzalit – występująca z lica elewacji część budynku; szereg ryzalitów upiększa bryłę architektury pałacowej
salowy – kościół jednonawowy, w którym prezbiterium i nawa mają tę samą szerokość, wysokość i wspólne pokrycie
sklepienia – krzyżowo-żebrowe – stosowane w gotyku, wzmocnione na liniach przecięcia się kolebek żebrami z ciosów kamiennych lub profilowanej cegły,
sklepienia – gwiaździste – konstrukcja żeber układa się w kształt gwiazdy
stalle – dekoracyjne ławy kościelne (głównie w katedrach, klasztorach), najczęściej z wysokimi zapieckami i obudowanym przodem
transept – w kościołach miejsce skrzyżowania nawy głównej z nawą poprzeczną
tryptyk – gotycka forma ołtarza szafiastego, trzyczęściowego, z ruchomymi skrzydłami bocznymi wypełnianymi po obu stronach kompozycjami malarstwa lub rzeźby
tympanon – najczęściej trójkątne zwieńczenie fasady frontowej budynku wypełnione kompozycją dekoracyjną
wirydarz – w klasztorach rodzaj otwartego, czworobocznego, dziedzińca otoczonego krużgankiem, czasami z ogrodem i fontanną. Położony pomiędzy częścią mieszkalną a kościołem